Iris (genre végétal) 49760 31625105 2008-07-16T13:40:17Z 88.249.97.116 {{Voir homonymes|Iris}} {{Taxobox végétal | Iris | iris.jpg | Fleur d'iris germanique}} {{Taxobox sous-règne | Tracheobionta}} {{Taxobox division | Magnoliophyta}} {{Taxobox classe | Liliopsida}} {{Taxobox sous-classe | Liliidae}} {{Taxobox ordre | Liliales}} {{Taxobox famille | Iridaceae}} {{Taxobox genre végétal (auteur) | Iris | [[Carl von Linné|L.]], [[1753]] }} {{taxobox références its végétal |43191}} {{Taxobox phylogénie végétal | Asparagales | Iridaceae }} {{Taxobox taxons végétal | * Voir texte}} {{Taxobox commons | Category:Iridaceae}} {{Taxobox fin}} L’'''iris''' est une plante vivace à [[Rhizome (botanique)|rhizomes]] ou à [[bulbe]]s de la famille des [[Iridacée]]s (dont fait également partie le [[crocus]]). Le genre ''Iris'' contient 210 espèces et d'innombrables variétés horticoles. On trouve souvent dans les jardins des Iris germaniques. Le mot « iris » est un emprunt médiéval au [[latin]] ''iris'', ''iridis'', lui-même emprunté au [[grec ancien|grec]] ''Iris'', ''Iridos'' désignant la messagère des dieux, personnification de l'[[arc-en-ciel]]. Le terme a d'ailleurs longtemps été employé pour désigner l'arc-en-ciel. On le trouve associé à la fleur à partir du {{XIIIe siècle}}, en raison de la coloration de ses pétales, aux reflets irisés. On trouve des iris dans tout l'hémisphère nord, aussi bien en [[Europe]] qu'en [[Asie]], en [[Afrique du Nord]] et en [[Amérique du Nord]]. Déjà considéré comme sacré par les [[Égypte antique|Égyptiens]], l'iris est devenu, sous le nom héraldique de [[fleur de lys]], le symbole de la royauté en [[France]]. Aujourd'hui, l'[[iris des marais]] (''Iris pseudacorus'', également appelé Iris faux-acore), à la belle couleur jaune, est l'emblème de la ville de [[Bruxelles]], tandis que l'[[iris versicolore]] (''I. versicolor'') est celui du [[Québec]] depuis [[1999]]. L'[[Iris des Pyrénées|iris d'Angleterre]] (''Iris latifolia'') est en fait à l'origine une belle espèce endémique des [[Pyrénées]]. Certaines espèces sont très recherchées en [[parfum]]erie pour leur [[Rhizome (botanique)|rhizome]], dont on extrait l'essence d'iris et son principal composant, l'[[irone]]. Ce sont ''[[Iris germanica]]'' avec surtout sa forme blanche plus connue sous le nom d'iris de [[Florence]] et ''[[Iris pallida]]'', cultivé en [[Italie]] et au [[Maroc]]. Il semble que la mode de l'iris comme parfum ait été lancée par [[Catherine de Médicis]]. Au {{XVIIe siècle}}, on l'utilisait en poudre pour les cheveux : le rhizome était pilé, puis tamisé, donnant une poudre qui sentait très bon la [[violette]], propriété due à l'irone. Après avoir été un moment considéré comme démodé, l'iris entre toujours aujourd'hui dans la composition de nombreux parfums, associé aux notes florales ou comme note de fond. ==Caractéristiques== [[Plante]]s vivaces, parfois bulbeuses, le plus souvent à rhizome horizontal charnu. Tige très développée. Les [[feuille]]s sont alternes, à base engainante, presque toujours ensiformes. Grandes [[fleur]]s hermaphrodites groupées en [[cyme]]s hélicoïdes, entourées à plusieurs dans des [[bractée]]s appelées spathes, puis s'ouvrant en six tépales (pièces pétaloïdes semblables) disposés sur deux rangs : les [[tépale]]s extérieurs sont horizontaux ou réfléchis, à large limbe; les [[tépale]]s intérieurs, plus petits, sont dressés, souvent connivents. Trois [[étamine]]s (parfois appelées « barbe » ) insérées à la base des tépales extérieurs, à [[anthère]]s extrorses (le pollen est libéré vers l'extérieur de la fleur, en l'occurrence les trois grands tépales). Style à trois stigmates très dilatés, pétaloïdes. Le [[fruit]], soudé avec le tube du périanthe, est une [[Capsule (botanique)|capsule]] à trois loges contenant plusieurs graines. L'iris est aussi le symbole de la Région de Bruxelles-Capitale, capitale de la [[Belgique]] et de l'[[Union européenne]]. ==Principales espèces== [[Image:Knossos the prince of lillies.jpg|thumb|180px|Palais de Knossos, le prince des "lys"]] ;En France * ''[[Iris aphylla]]'' L. * ''[[Iris foetidissima]]'' L. * ''[[Iris germanica]]'' L. * ''[[Iris graminea]]'' L. * ''[[Iris latifolia]]'' (Mill.) Voss * ''[[Iris lutescens]]'' Lam. ** ''[[Iris lutescens lutescens|Iris lutescens subsp. lutescens]]'' *''[[Iris orjenii]]'' Bräuchler & Cikovac * ''[[Iris pallida]]'' Lam. * ''[[Iris pseudacorus]]'' L. * ''[[Iris sibirica]]'' L. * ''[[Iris spuria]]'' ** ''[[Iris spuria maritima|Iris spuria subsp. maritima]]'' (Lam.) P.Fourn. - Iris maritime * ''[[Iris xiphium]]'' L. ;Au Liban * ''[[Iris sofaran]]'' L. == Espèces == [[Image:Weschnitz in Einhausen 01.jpg|thumb|300px|Les [[rhizome]]s des iris contribuent à stabiliser les berges et vasières des cours d'eau]] [[Image:IrisAnglica.jpg|thumb|300px|'''Floriculture''' d'Adolphe Buyssens (1910)<br>fig.132 - Iris anglica]] [[Image:IrisKaempferi.jpg|thumb|300px|'''Floriculture''' d'Adolphe Buyssens (1910)<br>fig.132 - Iris Kaempferi]] * ''Iris acoroides'' Spach * ''Iris acutiloba'' C.A.Mey. * ''Iris albertii'' Regel * ''Iris albicans'' Lange * ''Iris albomarginata'' R.C.Foster * ''Iris anglica'' * ''Iris aphylla'' L. : Stool Iris * ''Iris arctica'' * ''Iris arenaria'' * ''Iris assadiana'' Chaudhary, Kirkw. & C. Weymolauth * ''Iris astrachanica'' Rodionenko * ''Iris atrofusca'' * ''Iris atropurpurea'' * ''Iris attica'' * ''Iris aucheri'' (Baker) Sealy * ''Iris aurea'' Lindl. * ''Iris bakeriana'' Foster * ''Iris benacensis'' A.Kern.. * ''Iris biflora'' * ''[[Iris bismarckiana]]'' * ''Iris bloudowii'' Ledeb. * ''Iris boissieri'' Henriq * ''Iris bracteata'' S. Wats. * ''Iris brandzae'' Prodan * ''Iris brevicaulis'' Raf. * ''Iris bucharica'' Foster * ''Iris bulleyana'' Dykes * ''Iris buriensis'' Lem. [[Image:Iris versicolor 4.jpg|thumb|right|200px|''Iris versicolor'']] * ''Iris calcarea'' Dinsm. * ''Iris camillae'' * ''Iris carthaliniae'' Fomin * ''Iris caucasica'' * ''Iris cengialti'' Ambros. * ''Iris cespitosa'' * ''Iris chamae'' * ''Iris chrysographes'' Dykes * ''Iris chrysophoenicia'' * ''Iris chrysophylla'' T.J. Howell * ''Iris clarkei'' Bak. * ''Iris confusa'' Sealy * ''Iris cretensis'' Janka * ''Iris cristata'' Ait. * ''Iris croatica'' Horv. * ''Iris crocea'' Jacquem. ex R. C. Foster * ''Iris cycloglossa'' Wendelbo * ''Iris cypriana'' Foster & Baker * ''Iris daenensis'' Kotschy ex Baker * ''Iris danfordiae'' (Baker) Boiss. * ''Iris decora'' Wall. * ''Iris delavayi'' Micheli * ''Iris demetrii'' Achv. & Mirzoeva [[Image:Iris reticulata closeup.jpg|thumb|right|200px|''Iris reticulata'')]] * ''Iris dichotoma'' Pall. * ''[[Iris douglasiana]]'' Herbert ** ''Iris douglasiana'' var. ''major'' ** ''Iris douglasiana'' var. ''oregonensis'' * ''Iris edomensis'' * ''Iris ensata'' Thunb. * ''Iris ewbankiana'' Foster * ''Iris fernaldii'' R.C. Foster * ''Iris filifolia'' Boiss. * ''Iris flavescens'' Delile * ''Iris flavispina'' * ''[[Iris foetidissima]]'' L. * ''Iris forrestii'' Dykes * ''Iris fosteriana'' Aitch. & Baker * ''Iris fulva'' Ker-Gawl. : Copper Iris * ''Iris fulvala'' Dykes * ''Iris gatesii'' Foster * ''[[Iris germanica]]'' L. ** ''Iris germanica'' var. ''florentina'' * ''Iris giganticaerulea'' Small : Iris azul gigante * ''Iris glockiana'' O. Schwarz * ''Iris gracilipes'' A.Gray * ''Iris graeberiana'' Tubergen ex Sealy * ''Iris graminea'' * ''Iris grant-duffii'' * ''Iris halophila'' * ''Iris hartwegii'' Baker : Hartweg’s Iris ** ''Iris hartwegii'' ssp. ''australis'' ** ''Iris hartwegii'' ssp. ''columbiana'' ** ''Iris hartwegii'' ssp. ''hartwegii'' ** ''Iris hartwegii'' ssp. ''pinetorum'' * ''Iris haynei'' * ''Iris hermona'' * ''Iris hexagona'' Walt. : Dixie Iris ** ''Iris hexagona'' var. ''flexicaulis'' ** ''Iris hexagona'' var. ''hexagona'' ** ''Iris hexagona'' var. ''savannarum'' * ''Iris hirsuta'' * ''Iris histrio'' * ''Iris histrioides'' (G. F. Wilson) S. Arn. * ''Iris hoogiana'' Dykes * ''Iris hookeriana'' Fost. * ''Iris humilis'' Georgi * ''Iris iberica'' Hoffm. * ''Iris iliensis'' Poljakov * ''[[Iris illyrica]]'' Tomm. * ''Iris imbricata'' Lindl. * ''[[Iris innominata]]'' Henderson * ''Iris italica'' Parl. * ''Iris japonica'' * ''Iris juncea'' Poir. * ''Iris junonia'' Schott ex Kotschy * ''Iris Kaempferi'' * ''Iris kamaonensis'' Wall. * ''Iris kemaonensis'' * ''Iris kerneriana'' Asch. & Sint. * ''Iris klattii'' Kem.-Nath. * ''Iris koreana'' Nakai * ''Iris korolkowii'' Regel * ''Iris lactea'' * ''[[Dwarf Lake Iris|Iris lacustris]]'' Nutt. * ''Iris laevigata'' Fisch. * ''Iris landsaleana'' * ''[[Iris latifolia]]'' Mill. * ''Iris lazica'' Albov * ''Iris loczyi'' Kanitz * ''Iris longipetiolata'' * ''Iris longiscapa'' Ledeb. * ''Iris lorea'' * ''Iris lortetii'' * ''Iris lurida'' Aiton * ''Iris lusitanica'' Ker Gawl. * ''Iris lutescens'' Lam. : Crimean Iris * ''Iris maackii'' Maxim. * ''Iris macrosiphon'' Torr. * ''Iris magnifica'' Vved. * ''Iris mandshurica'' Maxim. * ''Iris mariae'' * ''Iris marsica'' I. Ricci & Colas. * ''Iris melitta'' Janka * ''Iris mesopotamica'' * ''Iris milesii'' Foster * ''Iris missouriensis'' Nutt. * ''[[Iris macrosiphon]]'' * ''Iris monnieri'' DC. * ''Iris munzii'' R.C. Foster * ''Iris musulmanica'' Fomin * ''Iris nelsonii'' Randolph * ''Iris nertschinskia'' * ''Iris notha'' M. Bieb. * ''Iris nusairiensis'' Monterode * ''Iris odaesanensis'' * ''Iris orientalis'' P. Mill. * ''[[Iris orjenii]]'' Bräuchler & Cikovac * ''Iris palaestina'' * ''Iris pallida'' Lam. * ''Iris pamphylica'' Hedge * ''Iris paradoxa'' Steven * ''Iris perrieri'' Simonet ex P. Fourn. * ''Iris persica'' L. * ''Iris petrana'' * ''Iris planifolia'' * ''Iris polakii'' Stapf * ''Iris pontica'' * ''Iris prismática'' Pursh ex Ker-Gawl. * ''[[Iris pseudacorus]]'' L. * ''Iris pseudocaucasica'' Grossh. * ''Iris pumila'' L. * ''Iris purdyi'' Eastw. * ''Iris purpureobractea'' B. Mathew & T. Baytop * ''Iris reginae'' Horvat & M. D. Horvat * ''Iris regis-uzziae'' * ''Iris reichenbachii'' Heuff. * ''Iris reticulata'' * ''Iris robusta'' E. Anders. * ''Iris rosenbachiana'' * ''Iris rudskyi'' J. & M. Horv. * ''Iris ruthenica'' Ker Gawler * ''Iris sambucina'' L. * ''Iris sancti-cyrii'' Rouss. * ''Iris sanguinea'' Hornem. ex Donn * ''Iris sari'' Schott ex Baker * ''Iris scariosa'' * ''Iris schachtii'' Markgr. * ''Iris serotina'' Willk. in Willk. & Lange * ''Iris setosa'' Pallas ex Link ** ''Iris setosa'' var. ''canadensis'' ** ''Iris setosa'' var. ''interior'' ** ''Iris setosa'' var. ''setosa'' * ''Iris sibirica'' L. * ''Iris sikkimensis'' Dykes * ''Iris sindjarensis'' Boiss. & Hausskn. * ''Iris sintenisii'' Janka * ''Iris sisyrhinchum'' * ''Iris sofarana'' * ''Iris sogdiana'' Bunge * ''Iris songarica'' Schrenk * ''Iris speciosa'' Terracino * ''Iris spuria'' L. : Seashore Iris, Wild Iris * ''Iris stolonifera'' Maxim. * ''Iris stylosa'' * ''Iris suaveolens'' Boiss. & Reut. * ''Iris subbiflora'' Brot. * ''Iris suworowii'' Regel * ''Iris taite'' * ''Iris taochia'' Woronow ex Grossh. * ''Iris tectorum'' Maxim. * ''Iris tenax'' Dougl. ex Lindl. ** ''Iris tenax'' ssp. ''klamathensis'' ** ''Iris tenax'' ssp. ''tenax'' * ''Iris tenuifolia'' Pall. * ''Iris tenuis'' S. Wats. * ''Iris tenuissima'' Dykes ** ''Iris tenuissima'' ssp. ''purdyiformis'' ** ''Iris tenuissima'' ssp. ''tenuissima '' * ''Iris thompsonii'' R.C. Foster * ''Iris thunbergii'' C. E. Lundstr. * ''Iris tingitana'' Boiss. & Reut. * ''Iris tridentata'' Pursh * ''Iris unguicularis'' Poir. * ''Iris uniflora'' * ''Iris variegata'' L. * ''Iris vartanii'' * ''Iris verna'' L. ** ''Iris verna'' var. ''smalliana'' : ** ''Iris verna'' var. ''verna'' * ''[[Iris versicolor]]'' L. [[Iris versicolore]] * ''Iris vicaria'' * ''Iris vinicolor'' Small (pro sp.) * ''Iris virginica'' L. ** ''Iris virginica'' var. ''shrevei'' ** ''Iris virginica'' var. ''virginica'' * ''Iris wattii'' Baker ex Hook.f. * ''Iris wilsonii'' C. H. Wright * ''Iris winogradowii'' Fomin * ''[[Iris latifolia|Iris xiphioides]]'' Ehrh. * ''[[Iris xiphium]]'' L. ==Galerie== {{message galerie}} <gallery> image:Iris latifolia1.jpg|''Iris latifolia'' image:Iris pseudacorus1.jpg|''Iris pseudacorus'' image:Iris germanica 002.jpg|''Iris Germanica Sable'' Image:VanGogh-Irises 1.jpg|Les Iris de [[Vincent Van Gogh]] Image:Iris versicolor 4.jpg|''Iris versicolor'' Image:ThiMil_Iris.jpg|Cétoines dans un iris Image:Iris_Flower_hybr_Iridaceae_1-Luc_Viatour.jpg|Iris Hybr. Image:Iris_Flower_Hubr_iridaceae-2_Luc_Viatour.jpg|Iris Hybr. </gallery> ==Exposition== Dans les jardins du château de [[Vullierens]] en [[Suisse]] se trouve une exposition d'Iris. De même, ce genre est mis en avant chaque année lors du ''Festival de l'Iris'' au château d'[[Auvers sur Oise]], en France. ==Liens externes== * {{eFloras|1|116503 | Iris}} * {{eFloras|2|116503 | Iris}} * {{eFloras|5|116503 | Iris}} * {{Florabase|Iris|060|g|433}} * [http://www.iris-bulbeuses.org/iris/glossaire.htm Glossaire des iris (site la Société française des iris et plantes bulbeuses (SFIB))] * [http://www.biocrawler.com/Pictures/?d=Botany/Flowering_Plants/Iris Iris species] * {{Tela-métro|104302|''Iris'' }} * {{NCBI|26378|''Iris'' }} * {{GRIN genre|6074|''Iris'' L. }} [[Catégorie:Flore (nom vernaculaire)]] [[Catégorie:Flore (nom scientifique)]] [[Catégorie:Fleur]] [[Catégorie:Plante à parfum]] [[Catégorie:Iridaceae]] [[ar:سوسن]] [[bat-smg:Ėrėsos]] [[bg:Ирис (растение)]] [[cs:Kosatec]] [[da:Iris-slægten]] [[de:Schwertlilien]] [[en:Iris (genus)]] [[eo:Irido]] [[es:Iris (botánica)]] [[eu:Lirio]] [[he:אירוס]] [[hr:Iris (biljka)]] [[hsb:Škleńčica]] [[it:Iris (botanica)]] [[ja:アヤメ]] [[ko:붓꽃]] [[lt:Vilkdalgis]] [[nl:Lis]] [[no:Iris (planteslekt)]] [[pl:Kosaciec]] [[pt:Iris (género)]] [[ru:Ирис (растение)]] [[sr:Перунике]] [[sv:Irissläktet]] [[tr:süsen]] [[uk:Півники]] [[zh:鸢尾花]]