Iris (genre végétal)
49760
31625105
2008-07-16T13:40:17Z
88.249.97.116
{{Voir homonymes|Iris}}
{{Taxobox végétal | Iris | iris.jpg | Fleur d'iris germanique}}
{{Taxobox sous-règne | Tracheobionta}}
{{Taxobox division | Magnoliophyta}}
{{Taxobox classe | Liliopsida}}
{{Taxobox sous-classe | Liliidae}}
{{Taxobox ordre | Liliales}}
{{Taxobox famille | Iridaceae}}
{{Taxobox genre végétal (auteur) | Iris | [[Carl von Linné|L.]], [[1753]] }}
{{taxobox références its végétal |43191}}
{{Taxobox phylogénie végétal | Asparagales | Iridaceae }}
{{Taxobox taxons végétal |
* Voir texte}}
{{Taxobox commons | Category:Iridaceae}}
{{Taxobox fin}}
L’'''iris''' est une plante vivace à [[Rhizome (botanique)|rhizomes]] ou à [[bulbe]]s de la famille des [[Iridacée]]s (dont fait également partie le [[crocus]]). Le genre ''Iris'' contient 210 espèces et d'innombrables variétés horticoles. On trouve souvent dans les jardins des Iris germaniques.
Le mot « iris » est un emprunt médiéval au [[latin]] ''iris'', ''iridis'', lui-même emprunté au [[grec ancien|grec]] ''Iris'', ''Iridos'' désignant la messagère des dieux, personnification de l'[[arc-en-ciel]]. Le terme a d'ailleurs longtemps été employé pour désigner l'arc-en-ciel. On le trouve associé à la fleur à partir du {{XIIIe siècle}}, en raison de la coloration de ses pétales, aux reflets irisés.
On trouve des iris dans tout l'hémisphère nord, aussi bien en [[Europe]] qu'en [[Asie]], en [[Afrique du Nord]] et en [[Amérique du Nord]]. Déjà considéré comme sacré par les [[Égypte antique|Égyptiens]], l'iris est devenu, sous le nom héraldique de [[fleur de lys]], le symbole de la royauté en [[France]]. Aujourd'hui, l'[[iris des marais]] (''Iris pseudacorus'', également appelé Iris faux-acore), à la belle couleur jaune, est l'emblème de la ville de [[Bruxelles]], tandis que l'[[iris versicolore]] (''I. versicolor'') est celui du [[Québec]] depuis [[1999]]. L'[[Iris des Pyrénées|iris d'Angleterre]] (''Iris latifolia'') est en fait à l'origine une belle espèce endémique des [[Pyrénées]].
Certaines espèces sont très recherchées en [[parfum]]erie pour leur [[Rhizome (botanique)|rhizome]], dont on extrait l'essence d'iris et son principal composant, l'[[irone]]. Ce sont ''[[Iris germanica]]'' avec surtout sa forme blanche plus connue sous le nom d'iris de [[Florence]] et ''[[Iris pallida]]'', cultivé en [[Italie]] et au [[Maroc]]. Il semble que la mode de l'iris comme parfum ait été lancée par [[Catherine de Médicis]]. Au {{XVIIe siècle}}, on l'utilisait en poudre pour les cheveux : le rhizome était pilé, puis tamisé, donnant une poudre qui sentait très bon la [[violette]], propriété due à l'irone. Après avoir été un moment considéré comme démodé, l'iris entre toujours aujourd'hui dans la composition de nombreux parfums, associé aux notes florales ou comme note de fond.
==Caractéristiques==
[[Plante]]s vivaces, parfois bulbeuses, le plus souvent à rhizome horizontal charnu. Tige très développée. Les [[feuille]]s sont alternes, à base engainante, presque toujours ensiformes. Grandes [[fleur]]s hermaphrodites groupées en [[cyme]]s hélicoïdes, entourées à plusieurs dans des [[bractée]]s appelées spathes, puis s'ouvrant en six tépales (pièces pétaloïdes semblables) disposés sur deux rangs : les [[tépale]]s extérieurs sont horizontaux ou réfléchis, à large limbe; les [[tépale]]s intérieurs, plus petits, sont dressés, souvent connivents. Trois [[étamine]]s (parfois appelées « barbe » ) insérées à la base des tépales extérieurs, à [[anthère]]s extrorses (le pollen est libéré vers l'extérieur de la fleur, en l'occurrence les trois grands tépales). Style à trois stigmates très dilatés, pétaloïdes. Le [[fruit]], soudé avec le tube du périanthe, est une [[Capsule (botanique)|capsule]] à trois loges contenant plusieurs graines.
L'iris est aussi le symbole de la Région de Bruxelles-Capitale, capitale de la [[Belgique]] et de l'[[Union européenne]].
==Principales espèces==
[[Image:Knossos the prince of lillies.jpg|thumb|180px|Palais de Knossos, le prince des "lys"]]
;En France
* ''[[Iris aphylla]]'' L.
* ''[[Iris foetidissima]]'' L.
* ''[[Iris germanica]]'' L.
* ''[[Iris graminea]]'' L.
* ''[[Iris latifolia]]'' (Mill.) Voss
* ''[[Iris lutescens]]'' Lam.
** ''[[Iris lutescens lutescens|Iris lutescens subsp. lutescens]]''
*''[[Iris orjenii]]'' Bräuchler & Cikovac
* ''[[Iris pallida]]'' Lam.
* ''[[Iris pseudacorus]]'' L.
* ''[[Iris sibirica]]'' L.
* ''[[Iris spuria]]''
** ''[[Iris spuria maritima|Iris spuria subsp. maritima]]'' (Lam.) P.Fourn. - Iris maritime
* ''[[Iris xiphium]]'' L.
;Au Liban
* ''[[Iris sofaran]]'' L.
== Espèces ==
[[Image:Weschnitz in Einhausen 01.jpg|thumb|300px|Les [[rhizome]]s des iris contribuent à stabiliser les berges et vasières des cours d'eau]]
[[Image:IrisAnglica.jpg|thumb|300px|'''Floriculture''' d'Adolphe Buyssens (1910)<br>fig.132 - Iris anglica]]
[[Image:IrisKaempferi.jpg|thumb|300px|'''Floriculture''' d'Adolphe Buyssens (1910)<br>fig.132 - Iris Kaempferi]]
* ''Iris acoroides'' Spach
* ''Iris acutiloba'' C.A.Mey.
* ''Iris albertii'' Regel
* ''Iris albicans'' Lange
* ''Iris albomarginata'' R.C.Foster
* ''Iris anglica''
* ''Iris aphylla'' L. : Stool Iris
* ''Iris arctica''
* ''Iris arenaria''
* ''Iris assadiana'' Chaudhary, Kirkw. & C. Weymolauth
* ''Iris astrachanica'' Rodionenko
* ''Iris atrofusca''
* ''Iris atropurpurea''
* ''Iris attica''
* ''Iris aucheri'' (Baker) Sealy
* ''Iris aurea'' Lindl.
* ''Iris bakeriana'' Foster
* ''Iris benacensis'' A.Kern..
* ''Iris biflora''
* ''[[Iris bismarckiana]]''
* ''Iris bloudowii'' Ledeb.
* ''Iris boissieri'' Henriq
* ''Iris bracteata'' S. Wats.
* ''Iris brandzae'' Prodan
* ''Iris brevicaulis'' Raf.
* ''Iris bucharica'' Foster
* ''Iris bulleyana'' Dykes
* ''Iris buriensis'' Lem.
[[Image:Iris versicolor 4.jpg|thumb|right|200px|''Iris versicolor'']]
* ''Iris calcarea'' Dinsm.
* ''Iris camillae''
* ''Iris carthaliniae'' Fomin
* ''Iris caucasica''
* ''Iris cengialti'' Ambros.
* ''Iris cespitosa''
* ''Iris chamae''
* ''Iris chrysographes'' Dykes
* ''Iris chrysophoenicia''
* ''Iris chrysophylla'' T.J. Howell
* ''Iris clarkei'' Bak.
* ''Iris confusa'' Sealy
* ''Iris cretensis'' Janka
* ''Iris cristata'' Ait.
* ''Iris croatica'' Horv.
* ''Iris crocea'' Jacquem. ex R. C. Foster
* ''Iris cycloglossa'' Wendelbo
* ''Iris cypriana'' Foster & Baker
* ''Iris daenensis'' Kotschy ex Baker
* ''Iris danfordiae'' (Baker) Boiss.
* ''Iris decora'' Wall.
* ''Iris delavayi'' Micheli
* ''Iris demetrii'' Achv. & Mirzoeva
[[Image:Iris reticulata closeup.jpg|thumb|right|200px|''Iris reticulata'')]]
* ''Iris dichotoma'' Pall.
* ''[[Iris douglasiana]]'' Herbert
** ''Iris douglasiana'' var. ''major''
** ''Iris douglasiana'' var. ''oregonensis''
* ''Iris edomensis''
* ''Iris ensata'' Thunb.
* ''Iris ewbankiana'' Foster
* ''Iris fernaldii'' R.C. Foster
* ''Iris filifolia'' Boiss.
* ''Iris flavescens'' Delile
* ''Iris flavispina''
* ''[[Iris foetidissima]]'' L.
* ''Iris forrestii'' Dykes
* ''Iris fosteriana'' Aitch. & Baker
* ''Iris fulva'' Ker-Gawl. : Copper Iris
* ''Iris fulvala'' Dykes
* ''Iris gatesii'' Foster
* ''[[Iris germanica]]'' L.
** ''Iris germanica'' var. ''florentina''
* ''Iris giganticaerulea'' Small : Iris azul gigante
* ''Iris glockiana'' O. Schwarz
* ''Iris gracilipes'' A.Gray
* ''Iris graeberiana'' Tubergen ex Sealy
* ''Iris graminea''
* ''Iris grant-duffii''
* ''Iris halophila''
* ''Iris hartwegii'' Baker : Hartweg’s Iris
** ''Iris hartwegii'' ssp. ''australis''
** ''Iris hartwegii'' ssp. ''columbiana''
** ''Iris hartwegii'' ssp. ''hartwegii''
** ''Iris hartwegii'' ssp. ''pinetorum''
* ''Iris haynei''
* ''Iris hermona''
* ''Iris hexagona'' Walt. : Dixie Iris
** ''Iris hexagona'' var. ''flexicaulis''
** ''Iris hexagona'' var. ''hexagona''
** ''Iris hexagona'' var. ''savannarum''
* ''Iris hirsuta''
* ''Iris histrio''
* ''Iris histrioides'' (G. F. Wilson) S. Arn.
* ''Iris hoogiana'' Dykes
* ''Iris hookeriana'' Fost.
* ''Iris humilis'' Georgi
* ''Iris iberica'' Hoffm.
* ''Iris iliensis'' Poljakov
* ''[[Iris illyrica]]'' Tomm.
* ''Iris imbricata'' Lindl.
* ''[[Iris innominata]]'' Henderson
* ''Iris italica'' Parl.
* ''Iris japonica''
* ''Iris juncea'' Poir.
* ''Iris junonia'' Schott ex Kotschy
* ''Iris Kaempferi''
* ''Iris kamaonensis'' Wall.
* ''Iris kemaonensis''
* ''Iris kerneriana'' Asch. & Sint.
* ''Iris klattii'' Kem.-Nath.
* ''Iris koreana'' Nakai
* ''Iris korolkowii'' Regel
* ''Iris lactea''
* ''[[Dwarf Lake Iris|Iris lacustris]]'' Nutt.
* ''Iris laevigata'' Fisch.
* ''Iris landsaleana''
* ''[[Iris latifolia]]'' Mill.
* ''Iris lazica'' Albov
* ''Iris loczyi'' Kanitz
* ''Iris longipetiolata''
* ''Iris longiscapa'' Ledeb.
* ''Iris lorea''
* ''Iris lortetii''
* ''Iris lurida'' Aiton
* ''Iris lusitanica'' Ker Gawl.
* ''Iris lutescens'' Lam. : Crimean Iris
* ''Iris maackii'' Maxim.
* ''Iris macrosiphon'' Torr.
* ''Iris magnifica'' Vved.
* ''Iris mandshurica'' Maxim.
* ''Iris mariae''
* ''Iris marsica'' I. Ricci & Colas.
* ''Iris melitta'' Janka
* ''Iris mesopotamica''
* ''Iris milesii'' Foster
* ''Iris missouriensis'' Nutt.
* ''[[Iris macrosiphon]]''
* ''Iris monnieri'' DC.
* ''Iris munzii'' R.C. Foster
* ''Iris musulmanica'' Fomin
* ''Iris nelsonii'' Randolph
* ''Iris nertschinskia''
* ''Iris notha'' M. Bieb.
* ''Iris nusairiensis'' Monterode
* ''Iris odaesanensis''
* ''Iris orientalis'' P. Mill.
* ''[[Iris orjenii]]'' Bräuchler & Cikovac
* ''Iris palaestina''
* ''Iris pallida'' Lam.
* ''Iris pamphylica'' Hedge
* ''Iris paradoxa'' Steven
* ''Iris perrieri'' Simonet ex P. Fourn.
* ''Iris persica'' L.
* ''Iris petrana''
* ''Iris planifolia''
* ''Iris polakii'' Stapf
* ''Iris pontica''
* ''Iris prismática'' Pursh ex Ker-Gawl.
* ''[[Iris pseudacorus]]'' L.
* ''Iris pseudocaucasica'' Grossh.
* ''Iris pumila'' L.
* ''Iris purdyi'' Eastw.
* ''Iris purpureobractea'' B. Mathew & T. Baytop
* ''Iris reginae'' Horvat & M. D. Horvat
* ''Iris regis-uzziae''
* ''Iris reichenbachii'' Heuff.
* ''Iris reticulata''
* ''Iris robusta'' E. Anders.
* ''Iris rosenbachiana''
* ''Iris rudskyi'' J. & M. Horv.
* ''Iris ruthenica'' Ker Gawler
* ''Iris sambucina'' L.
* ''Iris sancti-cyrii'' Rouss.
* ''Iris sanguinea'' Hornem. ex Donn
* ''Iris sari'' Schott ex Baker
* ''Iris scariosa''
* ''Iris schachtii'' Markgr.
* ''Iris serotina'' Willk. in Willk. & Lange
* ''Iris setosa'' Pallas ex Link
** ''Iris setosa'' var. ''canadensis''
** ''Iris setosa'' var. ''interior''
** ''Iris setosa'' var. ''setosa''
* ''Iris sibirica'' L.
* ''Iris sikkimensis'' Dykes
* ''Iris sindjarensis'' Boiss. & Hausskn.
* ''Iris sintenisii'' Janka
* ''Iris sisyrhinchum''
* ''Iris sofarana''
* ''Iris sogdiana'' Bunge
* ''Iris songarica'' Schrenk
* ''Iris speciosa'' Terracino
* ''Iris spuria'' L. : Seashore Iris, Wild Iris
* ''Iris stolonifera'' Maxim.
* ''Iris stylosa''
* ''Iris suaveolens'' Boiss. & Reut.
* ''Iris subbiflora'' Brot.
* ''Iris suworowii'' Regel
* ''Iris taite''
* ''Iris taochia'' Woronow ex Grossh.
* ''Iris tectorum'' Maxim.
* ''Iris tenax'' Dougl. ex Lindl.
** ''Iris tenax'' ssp. ''klamathensis''
** ''Iris tenax'' ssp. ''tenax''
* ''Iris tenuifolia'' Pall.
* ''Iris tenuis'' S. Wats.
* ''Iris tenuissima'' Dykes
** ''Iris tenuissima'' ssp. ''purdyiformis''
** ''Iris tenuissima'' ssp. ''tenuissima ''
* ''Iris thompsonii'' R.C. Foster
* ''Iris thunbergii'' C. E. Lundstr.
* ''Iris tingitana'' Boiss. & Reut.
* ''Iris tridentata'' Pursh
* ''Iris unguicularis'' Poir.
* ''Iris uniflora''
* ''Iris variegata'' L.
* ''Iris vartanii''
* ''Iris verna'' L.
** ''Iris verna'' var. ''smalliana'' :
** ''Iris verna'' var. ''verna''
* ''[[Iris versicolor]]'' L. [[Iris versicolore]]
* ''Iris vicaria''
* ''Iris vinicolor'' Small (pro sp.)
* ''Iris virginica'' L.
** ''Iris virginica'' var. ''shrevei''
** ''Iris virginica'' var. ''virginica''
* ''Iris wattii'' Baker ex Hook.f.
* ''Iris wilsonii'' C. H. Wright
* ''Iris winogradowii'' Fomin
* ''[[Iris latifolia|Iris xiphioides]]'' Ehrh.
* ''[[Iris xiphium]]'' L.
==Galerie==
{{message galerie}}
<gallery>
image:Iris latifolia1.jpg|''Iris latifolia''
image:Iris pseudacorus1.jpg|''Iris pseudacorus''
image:Iris germanica 002.jpg|''Iris Germanica Sable''
Image:VanGogh-Irises 1.jpg|Les Iris de [[Vincent Van Gogh]]
Image:Iris versicolor 4.jpg|''Iris versicolor''
Image:ThiMil_Iris.jpg|Cétoines dans un iris
Image:Iris_Flower_hybr_Iridaceae_1-Luc_Viatour.jpg|Iris Hybr.
Image:Iris_Flower_Hubr_iridaceae-2_Luc_Viatour.jpg|Iris Hybr.
</gallery>
==Exposition==
Dans les jardins du château de [[Vullierens]] en [[Suisse]] se trouve une exposition d'Iris. De même, ce genre est mis en avant chaque année lors du ''Festival de l'Iris'' au château d'[[Auvers sur Oise]], en France.
==Liens externes==
* {{eFloras|1|116503 | Iris}}
* {{eFloras|2|116503 | Iris}}
* {{eFloras|5|116503 | Iris}}
* {{Florabase|Iris|060|g|433}}
* [http://www.iris-bulbeuses.org/iris/glossaire.htm Glossaire des iris (site la Société française des iris et plantes bulbeuses (SFIB))]
* [http://www.biocrawler.com/Pictures/?d=Botany/Flowering_Plants/Iris Iris species]
* {{Tela-métro|104302|''Iris'' }}
* {{NCBI|26378|''Iris'' }}
* {{GRIN genre|6074|''Iris'' L. }}
[[Catégorie:Flore (nom vernaculaire)]]
[[Catégorie:Flore (nom scientifique)]]
[[Catégorie:Fleur]]
[[Catégorie:Plante à parfum]]
[[Catégorie:Iridaceae]]
[[ar:سوسن]]
[[bat-smg:Ėrėsos]]
[[bg:Ирис (растение)]]
[[cs:Kosatec]]
[[da:Iris-slægten]]
[[de:Schwertlilien]]
[[en:Iris (genus)]]
[[eo:Irido]]
[[es:Iris (botánica)]]
[[eu:Lirio]]
[[he:אירוס]]
[[hr:Iris (biljka)]]
[[hsb:Škleńčica]]
[[it:Iris (botanica)]]
[[ja:アヤメ]]
[[ko:붓꽃]]
[[lt:Vilkdalgis]]
[[nl:Lis]]
[[no:Iris (planteslekt)]]
[[pl:Kosaciec]]
[[pt:Iris (género)]]
[[ru:Ирис (растение)]]
[[sr:Перунике]]
[[sv:Irissläktet]]
[[tr:süsen]]
[[uk:Півники]]
[[zh:鸢尾花]]