Isme
1890362
30961871
2008-06-24T13:42:24Z
Thierry Caro
35756
/* Les ismes de la religion */ +
{{voir homophone|Isthme}}
Un '''isme''' est un [[concept]], le plus souvent [[Idéologie|idéologique]], dont le nom se termine par le [[suffixe]] ''-isme''. Le terme permet de regrouper et donc d'analyser ensemble des notions qui seraient normalement incomparables du fait de dispositions [[morale]]s ou de préjugés sociaux, par exemple le [[marxisme]] et l'[[olympisme]]. Les ismes relèvent en effet de champs aussi variés que la [[science]], l'[[art]], l'[[économie]] ou la [[philosophie]].
== Exemples ==
Tous les mots se terminant par ''-isme'' ne sont pas des ismes, car tous ne portent pas en eux les potentiels idéologique et mobilisateur nécessaire à cette qualification. Ainsi, l'[[albinisme]], l'[[alcoolisme]] ou le [[stylisme]] ne sont pas particulièrement marqués par des effets de croyance instaurant une vision du monde particulière, bien qu'aucun n'en soit complètement dépourvu.
=== Les ismes de l'art et de la littérature ===
{| width="100%"
| width="25%" valign="top" |
*[[Peinture académique|Académisme]]
*[[Avant-garde (art)|Avant-gardisme]]
*[[Bas-bleuisme]]
*[[Brutalisme]]
*[[Classicisme]]
*[[Constructivisme (art)|Constructivisme]]
*[[Cubisme]]
*[[Dadaïsme]]
*[[Elginisme]]
*[[Expressionnisme]]
*[[Façadisme]]
| width="25%" valign="top" |
*[[Fauvisme]]
*[[Futurisme]]
*[[Hyperréalisme]]
*[[Imagisme]]
*[[Impressionisme]]
*[[Jdanovisme artistique|Jdanovisme]]
*[[Lettrisme]]
*[[Lyrisme]]
*[[Maniérisme]]
*[[Minimalisme]]
| width="25%" valign="top" |
*[[Modernisme]]
*[[Muralisme]]
*[[Naturalisme]]
*[[Néo-expressionnisme]]
*[[Néo-plasticisme]]
*[[Néoclassicisme]]
*[[Néoréalisme]]
*[[Orientalisme]]
*[[Photoréalisme]]
*[[Pointillisme]]
| width="25%" valign="top" |
*[[Post-impressionnisme]]
*[[Primitivisme]]
*[[Purisme (art)|Purisme]]
*[[Romantisme]]
*[[Rondocubisme]]
*[[Suprématisme]]
*[[Surréalisme]]
*[[Symbolisme (art)|Symbolisme]]
*[[Tachisme]]
*[[Vérisme]]
*[[Wagnérisme]]
|}
=== Les ismes de l'économie ===
{| width="100%"
| width="25%" valign="top" |
*[[Bimétallisme]]
*[[Bullionisme]]
*[[Caméralisme]]
*[[Capitalisme]]
*[[Colbertisme]]
| width="25%" valign="top" |
*[[Économisme]]
*[[Évolutionnisme (économie)|Évolutionnisme]]
*[[Commercialisme]]
*[[Consumérisme]]
*[[Fordisme]]
| width="25%" valign="top" |
*[[Keynésianisme]]
*[[Mercantilisme]]
*[[Monétarisme]]
*[[Monométallisme]]
*[[Post-keynésianisme]]
| width="25%" valign="top" |
*[[Protectionnisme]]
*[[Stakhanovisme]]
*[[Taylorisme]]
*[[Toyotisme]]
|}
=== Les ismes de la philosophie et de l'épistémologie ===
{| width="100%"
| width="25%" valign="top" |
*[[Altruisme]]
*[[Anthropocentrisme]]
*[[Anthropomorphisme]]
*[[Antisémitisme]]
*[[Antispécisme]]
*[[Aristotélisme]]
*[[Atomisme]]
*[[Attentisme]]
*[[Bovarysme]]
*[[Cannibalisme]]
*[[Cartésianisme]]
*[[Catastrophisme]]
*[[Chauvinisme]]
*[[Conceptualisme]]
*[[Conséquentialisme]]
*[[Constructivisme (épistémologie)|Constructivisme]]
*[[Cosmopolitisme]]
*[[Créationnisme]]
*[[Crétinisme]]
*[[Criticisme]]
*[[Cynisme]]
*[[Cyrénaïsme]]
*[[Dandysme]]
*[[Défaitisme]]
*[[Déterminisme]]
*[[Dilettantisme]]
*[[Dualisme]]
*[[Écologisme]]
*[[Égoïsme]]
*[[Élitisme]]
*[[Empirisme]]
| width="25%" valign="top" |
*[[Épicurisme]]
*[[Érotisme]]
*[[Essentialisme]]
*[[Ethnocentrisme]]
*[[Ethno-différentialisme]]
*[[Eudémonisme]]
*[[Eugénisme]]
*[[Exhibitionnisme]]
*[[Existentialisme]]
*[[Exotisme]]
*[[Féminisme]]
*[[Géocentrisme]]
*[[Globalisme]]
*[[Hédonisme]]
*[[Héliocentrisme]]
*[[Héliotropisme]]
*[[Hermétisme]]
*[[Héroïsme]]
*[[Hétérosexisme]]
*[[Historicisme]]
*[[Holisme]]
*[[Hooliganisme]]
*[[Humanisme]]
*[[Idéalisme]]
*[[Indéterminisme]]
*[[Individualisme]]
*[[Instrumentalisme]]
*[[Intellectualisme]]
*[[Jusqu'au-boutisme]]
*[[Laxisme]]
*[[Machisme]]
| width="25%" valign="top" |
*[[Malthusianisme]]
*[[Masochisme]]
*[[Matérialisme]]
*[[Mondialisme]]
*[[Moralisme]]
*[[Narcissisme]]
*[[Naturalisme (philosophie)|Naturalisme]]
*[[Naturisme]]
*[[Négationnisme]]
*[[Néo-malthusianisme]]
*[[Néo-platonisme]]
*[[Nihilisme]]
*[[Nomadisme]]
*[[Nudisme]]
*[[Objectivisme]]
*[[Olympisme]]
*[[Opportunisme]]
*[[Optimisme]]
*[[Parisianisme]]
*[[Paternalisme]]
*[[Perfectionnisme]]
*[[Pessimisme]]
*[[Physicalisme]]
*[[Platonisme]]
*[[Positivisme]]
*[[Postmodernisme]]
*[[Pragmatisme]]
*[[Provincialisme]]
*[[Psychologisme]]
*[[Pyrrhonisme]]
*[[Racialisme]]
| width="25%" valign="top" |
*[[Racisme]]
*[[Rationalisme]]
*[[Réalisme]]
*[[Relativisme]]
*[[Révisionnisme]]
*[[Rigorisme]]
*[[Sadisme]]
*[[Scepticisme (philosophie)|Scepticisme]]
*[[Scientisme]]
*[[Sensualisme]]
*[[Sexisme]]
*[[Snobisme]]
*[[Solipsisme]]
*[[Spiritualisme]]
*[[Stoïcisme]]
*[[Structuralisme]]
*[[Subjectivisme]]
*[[Syncrétisme]]
*[[Traditionnalisme]]
*[[Transhumanisme]]
*[[Tribu (ethnologie)|Tribalisme]]
*[[Triolisme]]
*[[Unitarisme]]
*[[Universalisme]]
*[[Urbanisme]]
*[[Utilitarisme]]
*[[Utopisme]]
*[[Végétalisme]]
*[[Végétarisme]]
*[[Volontarisme]]
*[[Vitalisme]]
|}
=== Les ismes de la politique ===
{| width="100%"
| width="25%" valign="top" |
*[[Abolitionnisme]]
*[[Absolutisme]]
*[[Activisme]]
*[[Africanisme]]
*[[Anarchisme]]
*[[Anarcho-capitalisme]]
*[[Anarcho-communisme]]
*[[Anarchisme individualiste|Anarcho-individualisme]]
*[[Anarcho-socialisme]]
*[[Anarcho-syndicalisme]]
*[[Anticolonialisme]]
*[[Anticommunisme]]
*[[Antiesclavagiste|Antiesclavagisme]]
*[[Antimilitarisme]]
*[[Aryanisme]]
*[[Atlantisme]]
*[[Austromarxisme]]
*[[Autonomisme]]
*[[Autoritarisme]]
*[[Banditisme]]
*[[Bicamérisme]]
*[[Bipartisme]]
*[[Bolchévisme]]
*[[Bonapartisme]]
*[[Boulangisme]]
*[[Carlisme]]
*[[Centralisme]]
*[[Centrisme]]
*[[Césarisme]]
*[[Clanisme]]
*[[Collectivisme]]
| width="25%" valign="top" |
*[[Colonialisme]]
*[[Communalisme]]
*[[Communautarisme]]
*[[Conservatisme]]
*[[Consociationalisme]]
*[[Conspirationnisme]]
*[[Droit constitutionnel|Constitutionnalisme]]
*[[Constructivisme (politique)|Constructivisme]]
*[[Corporatisme]]
*[[Despotisme]]
*[[Droit de l'hommisme]]
*[[Égalitarisme]]
*[[Engagisme]]
*[[Environnementalisme]]
*[[Esclavagisme]]
*[[Eurocommunisme]]
*[[Eurocentrisme]]
*[[Européisme]]
*[[Expansionnisme]]
*[[Extrêmisme]]
*[[Fascisme]]
*[[Fédéralisme]]
*[[Féodalisme]]
*[[Franquisme]]
*[[Gauchisme]]
*[[Gaullisme]]
*[[Hitlérisme]]
*[[Impérialisme]]
*[[Indépendantisme]]
*[[Internationalisme]]
*[[Interventionnisme]]
| width="25%" valign="top" |
*[[Irrédentisme]]
*[[Isolationnisme]]
*[[Jacobinisme]]
*[[Doctrine Jdanov|Jdanovisme]]
*[[Kemalisme]]
*[[Légalisme]]
*[[Légicentrisme]]
*[[Léninisme]]
*[[Libéralisme]]
*[[Libertarisme]]
*[[Maccarthysme]]
*[[Machiavélisme]]
*[[Maoïsme]]
*[[Marxisme]]
*[[Marxisme-léninisme]]
*[[Militarisme]]
*[[Monarchisme]]
*[[Monocamérisme]]
*[[Nationalisme]]
*[[Nazisme]]
*[[Néo-colonialisme]]
*[[Néo-fascisme]]
*[[Néonazisme]]
*[[Pacifisme]]
*[[Panafricanisme]]
*[[Panaméricanisme]]
*[[Panarabisme]]
*[[Pangermanisme]]
*[[Panslavisme]]
*[[Parlementarisme]]
*[[Patriotisme]]
| width="25%" valign="top" |
*[[Péronisme]]
*[[Pluralisme]]
*[[Populisme]]
*[[Post-anarchisme]]
*[[Post-colonialisme]]
*[[Postsionisme]]
*[[Poujadisme]]
*[[Radicalisme]]
*[[Rattachisme]]
*[[Reaganisme]]
*[[Réformisme]]
*[[Républicanisme]]
*[[Régionalisme]]
*[[Réunionisme]]
*[[Rexisme]]
*[[Royalisme]]
*[[Scandinavisme]]
*[[Séparatisme]]
*[[Sionisme]]
*[[Socialisme]]
*[[Solidarisme]]
*[[Stalinisme]]
*[[Syndicalisme]]
*[[Terrorisme]]
*[[Thatcherisme]]
*[[Totalitarisme]]
*[[Tripartisme]]
*[[Trotskisme]]
*[[Tsarisme]]
*[[Vandalisme]]
*[[Emiliano Zapata|Zapatisme]]
|}
=== Les ismes de la religion ===
{| width="100%"
| width="25%" valign="top" |
*[[Adoptianisme]]
*[[Adventisme]]
*[[Agnosticisme]]
*[[Anabaptisme]]
*[[Anglicanisme]]
*[[Animisme]]
*[[Anticléricalisme]]
*[[Antitrinitarisme]]
*[[Apollinarisme]]
*[[Arianisme]]
*[[Arminianisme]]
*[[Ascétisme]]
*[[Athéisme]]
*[[Augustinisme]]
*[[Baptisme]]
*[[Bogomilisme]]
*[[Bouddhisme]]
*[[Brahmanisme]]
*[[Calvinisme]]
*[[Catharisme]]
*[[Catholicisme]]
*[[Cénobitisme]]
*[[Chamanisme]]
*[[Chiisme]]
*[[Christadelphisme]]
*[[Christianisme]]
*[[Cléricalisme]]
*[[Confucianisme]]
*[[Congrégationalisme]]
*[[Créationnisme]]
| width="25%" valign="top" |
*[[Déisme]]
*[[Démon|Démonisme]]
*[[Jihad|Djihadisme]]
*[[Druidisme]]
*[[Docétisme]]
*[[Dogmatisme]]
*[[Donatisme]]
*[[Ébionisme]]
*[[Évangélisme]]
*[[Fanatisme]]
*[[Fatalisme]]
*[[Fétichisme]]
*[[Fidéisme]]
*[[Finalisme]]
*[[Fonctionnalisme]]
*[[Fondamentalisme]]
*[[Formalisme]]
*[[Gallicanisme]]
*[[Gnosticisme]]
*[[Gomarisme]]
*[[Hassidisme]]
*[[Hindouisme]]
*[[Intégrisme]]
*[[Islamisme]]
*[[Jaïnisme]]
*[[Jansénisme]]
*[[Jésuitisme]]
*[[Judaïsme]]
*[[Læstadianisme]]
*[[Laïcisme]]
| width="25%" valign="top" |
*[[Luthérianisme]]
*[[Macédonianisme]]
*[[Manichéisme]]
*[[Mennonitisme]]
*[[Messianisme]]
*[[Méthodisme]]
*[[Modalisme]]
*[[Crise moderniste|Modernisme]]
*[[Monachisme]]
*[[Monisme]]
*[[Monophysisme]]
*[[Monothéisme]]
*[[Monothélisme]]
*[[Montanisme]]
*[[Mormonisme]]
*[[Mysticisme]]
*[[Népotisme]]
*[[Nestorianisme]]
*[[Nominalisme]]
*[[Obscurantisme]]
*[[Œcuménisme]]
*[[Paganisme]]
*[[Panislamisme]]
*[[Panthéisme]]
*[[Papisme]]
*[[Paulicianisme]]
*[[Pélagianisme]]
*[[Pentecôtisme]]
*[[Pharisaïsme]]
*[[Piétisme]]
| width="25%" valign="top" |
*[[Polythéisme]]
*[[Postislamisme]]
*[[Presbytérianisme]]
*[[Prosélytisme]]
*[[Protestantisme]]
*[[Puritanisme]]
*[[Société religieuse des Amis|Quakerisme]]
*[[Sabéisme]]
*[[Satanisme]]
*[[Scotisme]]
*[[Sécularisme]]
*[[Shaktisme]]
*[[Shintoïsme]]
*[[Sikhisme]]
*[[Soufisme]]
*[[Spiritisme]]
*[[Subordinatianisme]]
*[[Sunnisme]]
*[[Synergisme]]
*[[Tantrisme]]
*[[Taoïsme]]
*[[Télévangélisme]]
*[[Théisme]]
*[[Thomisme]]
*[[Totémisme]]
*[[Trithéisme]]
*[[Unitarisme (théologie)|Unitarisme]]
*[[Védisme]]
*[[Wahabisme]]
|}
== Les ismes de la science ==
{| width="100%"
| width="25%" valign="top" |
*[[Adaptationnisme]]
*[[Béhaviorisme]]
*[[Comportementalisme]]
*[[Conformisme]]
*[[Constructivisme social|Constructivisme]]
| width="25%" valign="top" |
*[[Culturalisme]]
*[[Darwinisme]]
*[[Diffusionnisme]]
*[[Encyclopédie|Encyclopédisme]]
*[[Fixisme]]
| width="25%" valign="top" |
*[[Claude Galien|Galénisme]]
*[[Hellénisme]]
*[[Indologie|Indianisme]]
*[[Interactionnisme]]
| width="25%" valign="top" |
*[[Lamarckisme]]
*[[Post-structuralisme]]
*[[Saltationnisme]]
*[[Structuralisme]]
|}
== Bibliographie ==
*{{en}} ''Isms & Ologies: The 453 Basic Tenets You've Only Pretended to Understand'', Arthur Goldwag {{ISBN|978-1582882635}}.
*{{en}} ''The Confusion of Tongues A Review of Modern Isms'', Zondervan, [[1940]].
*{{en}} ''Cults and isms ancient and modern'', J. Oswald Sanders, Zondervan Pub. House, [[1962]].
*{{fr}} ''Les drapeaux habillent mal ou les ismes et les hommes'', [[Henri Pollès]], [[1962]].
*{{en}} ''Cults and Isms. Twenty Alternates to Evangelical Christianity'', Russell P. Spittler, Baker Book House, [[1966]].
*{{en}} ''The chaos of cults: A study in present-day isms'', Jan Karel Van Baalen, Eerdmans, [[1967]].
*{{en}} '''Isms: a dictionary of words ending in -ism, -ology, and -phobia,: With some similar terms, arranged in subject order'', Eng Sheffield, EP Publishing Ltd, [[1972]] {{ISBN|978-0854098088}}.
*{{en}} ''Capitalism: Opposing Viewpoints (The Isms: Modern Doctrines and Movements)'', Bruno Leone, [[1986]] {{ISBN|978-0899083599}}.
*{{en}} ''Die Kunstismen: 1914-1924 / Les Ismes de L'Art / The Isms of Art'', Jean Arp, Eugen Rentsch Verlag, [[1991]].
*{{en}} ''Isms: A Compendium of Concepts, Doctrines, Traits and Beliefs from Ableism to Zygodactylism'', Mustang Pubn, [[1993]], {{ISBN|978-0914457640}}.
*{{en}} ''Corporatism and Comparative Politics: The Other Great "Ism"'', Howard J. Wiarda, M.E. Sharpe, [[1996]], {{ISBN|978-1563247163}}.
*{{en}} ''Dangerous 'Isms'', B. J. Clarke, POWER Publications, [[1997]] {{ISBN|978-1930999046}}.
*{{en}} ''Today's ISMS: Socialism, Capitalism, Fascism, Communism, and Libertarianism'', Alan Ebenstein, William Ebenstein et Edwin Fogelman, Prentice Hall, 11{{e}} édition, [[1999]] {{ISBN|978-0130257147}}.
*{{fr}} ''Les bouts d'Isme. Pour se réconcilier'', Bernard Lebalnc-Halmos, L'Etre Image, [[1999]] {{ISBN|978-2908237047}}.
*{{en}} ''Manifesto: A Century of Isms'', Mary Ann Caws, [[2000]] {{ISBN|978-0803264076}}.
*{{fr}} ''Expressionnisme, dada, surréalisme et autres ismes'', Serge Fauchereau, [[Denoël]], [[2001]] {{ISBN|978-2207252789}}.
*{{en}} ''ABC's of Cultural-Isms: Bible Truth or Grave Consequences'', Winepress Publishing , [[2003]] {{ISBN|978-1579214838}}.
*{{en}} ''Isms: Understanding Art'', Stephen Little, Universe Publishing, [[2004]], {{ISBN|978-0789312099}}.
*{{en}} ''Ologies and Isms: A Dictionary of Word Beginnings and Endings'', Michael Quinion, [[Oxford University Press]], [[2005]], {{ISBN|978-0192806406}}
*{{en}} ''Isms: From Autoeroticism to Zoroastrianism'', Adams Media Corporation, [[2006]] {{ISBN|978-1593374839}}.
*{{en}} ''Isms: Understanding Architecture'', Stephen Little, Universe Publishing, [[2006]], {{ISBN|978-0789313805}}.
*{{en}} ''Isms: Understanding Religion'', Ronald Allen Geaves et Theodore Gabriel , [[2007]], {{ISBN|978-0789315304}}.
*{{en}} ''Isms & Ologies: All the movements, ideologies and doctrines that have shaped our world'', Arthur Goldwag, Vintage, [[2007]] {{ISBN|978-0307279071}}.
*{{fr}} ''De l'Aberration au Tribalisme, Regionalisme et Autres Ismes'', Fila Matsocota M., Ste Ecrivains, [[2007]] {{ISBN|978-2748036169}}.
[[Catégorie:Sciences humaines et sociales]]
[[Catégorie:Philosophie]]
[[da:-isme]]
[[de:-ismus]]
[[en:-ism]]
[[et:-ism]]
[[fi:Ismi]]
[[ja:主義]]
[[nl:Isme]]
[[nn:Isme]]
[[no:-isme]]
[[sv:-ism]]
[[zh:主义]]